به نام ناموس

قتل رومینای سیزده ساله توسط پدرش به یکی از بحث های داغ فضای مجازی تبدیل شده است و بار دیگر موضوع «قتل ناموسی» نقل محافل گوناگون شده است. در فاصله بسیار کمی از این فاجعه، خبر قتل یک خواهر به دست برادرش منتشر شد که بر اساس گزارش روزنامه همشهری دختری 18 ساله در منزل پدری به همراه مردی که به او علاقه داشت، در آتش می سوزد. 18 سال پیش، در سوئد دختری به نام فادیمه که تن به ازدواج اجباری نداده بود، توسط پدرش به قتل رسید و البته با ورود مهاجران به سوئد، موضوع قتلهای ناموسی تبدیل به معضلی در سطح جامعه گردیده.گرچه نمونه های قتل های ناموسی به همین تعداد ختم نمی شود و می توان روزها نام افراد قربانی را گفت، اما پرسش اصلی این است که ریشه این رفتارها در کجاست؟ جوامع انسانی چرا و تا کجا باید شاهد چنین خشونت های خانگی باشد؟

واکنش ها به قتل رومینا، بیشتر از روی احساسات است و البته نگارنده قصد ندارد تا این عمل را توجیه کند، اما نکاتی نیاز به توجه دارند: فرض کنیم که پدر رومینا با این ازدواج موافقت می کرد، آیا همه ما امروز به نقد و بررسی این موضوع تحت نام «کودک همسری» نبودیم؟ از سوی دیگر، ما که خواهان برقراری و حاکمیت حقوق بشر بر ایران هستیم، چگونه امروز خواهان اعدام پدر رومینا می شویم؟ آری، در کشورهای متمدن و پیشرفته نیز، برقراری چنین روابطی پیش از سنی معین جرم انگاری شده است. سخنان دوست پسر رومینا که می گوید: «در جامعه ما پیرمرد 70 ساله چون پولدار است چنین می کند ولی من چون پول ندارم چنین قضاوتم می کنند» زیاد سخنان منطقی نیست، چراکه اساساً طبق کنوانسیون حقوق کودک، هر شخص زیر 18 سال کودک به حساب می آید و اینکه طرف مقابل 18 ساله باشد یا 118 ساله، در ماهیت قضیه تفاوتی ایجاد نمی کند.

این اقدامات، ریشه در باورها و اعتقادات مذهبی مردم دارد و همین اعتقادات هستند که قوانین داخلی کشور را شکل داده اند. در نظام حقوقی ایران که ریشه در فقه اسلامی دارد، در دو مورد، قاتل از قصاص معاف است، یک مورد در قانون مجازات اسلامی 1375، ماده ۶۳۰ آمده است که هرگاه مردی همسرش را در حال ارتکاب ‌زنا ببیند، در صورتی که هر دو را بکشد، و مورد دیگر در ماده 301 قانون مجازات اسلامی 1392 است که اگر قاتل  پدر و جد پدری باشند. در قرآن، که منبع اصلی اسلام است، در این خصوص صحبتی نشده است، لذا با توجه به آیه 59 سوره نسا که بیان می دارد: «اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، از خدا اطاعت كنيد و از رسول و اولوالامر خويش فرمان بريد. و چون در امرى اختلاف كرديد اگر -به خدا و روز قيامت ايمان داريد- به خدا و پيامبر رجوع كنيد» ناگزیر باید به سنت پیامبر اسلام مراجعه نماییم که این امر نیز در فقه کشف می گردد. بر اساس فقه، با تکیه بر سخن محمد ابن عبدالله، پیامبر اسلام، که می گوید: «پدر به خاطر پسرش قصاص نمی شود[1]» و دختر نیز به اجماع فقها به طریق اولی، حکم پسر را دارد و از قول جعفر صادق، امام ششم شیعیان نقل می شود که: «پدر به خاطر کشتن فرزندش قصاص نمی شود[2]» وفرزند نیز شامل دختر هم می شود، پس پدر و جد پدری از قصاص برای قتل فرزند هر چه قدر پایین برود، معاف هستند، اما این موضوع مسقط تعلق دیه و کفاره و جنبه عمومی جرم نیست، فلذا آنچه در انتظار پدر رومینا می باشد، طبق ماده ۶۱۲ قانون مجازات اسلامی اگر فرد مرتکب قتل عمد شده باشد اما به هر دلیلی فرد قصاص نشود، ‌قاضی می‌تواند بابت جنبه عمومی جرم بین ۳ تا ۱۰ سال حبس برای او در نظر بگیرد.

از منظر بین المللی، طبق ماده 16 اعلامیه جهانی حقوق بشر، «١- هر مرد و زن بالغی حق دارند بی هيچ محدوديتی از حيث نژاد، مليت، يا دين با همديگر زناشويی کنند و تشکيل خانواده بدهند. در تمام مدت زناشويی و هنگام انحلال آن، زن و شوهر در امور مربوط به ازدواج حقوق برابر دارند؛ ٢- ازدواج حتما بايد با رضايت کامل و آزادانه زن و مرد صورت گيرد.» اما با توجه به ماده 1 کنوانسیون حقوق کودک، این ماده از زمانیکه فرد 18 سال تمام داشته باشد لازم الاتباع است و پیش از آن مشمول عنوان «کودک همسری» می گردد. از منظر حقوقی می توان ریشه این عمل رومینا را در قانون مدنی و ماده 1041 آن جستجو کرد که بیان می دارد: «عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن ۱۳ سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن ۱۵ سال تمام شمسی منوط است به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح» ولذا محدودیت سنی برای ازدواج قائل نیست و همچنین مجوز قانونی مذکور در ماده 1043 که در صورت مخالفت پدر و جد پدری، دختر می تواند به دادگاه مراجعه و اجازه ازدواج را کسب کند، نیز مزید بر علت است.

اما این قضیه ریشه روانشناختی و جامعه شناختی نیز دارد. به گمان خانم ویدا طهرانی، روانشناس: «جدا از بحث ازداواج اجباری کودکان به بهانه سنت، اعتیاد والدین و صدها دلیل دیگر که پیرامون کودک همسری همیشه  مطرح میگردد، و همچنین مبحث رابطه دوستی میان دختر و پسر که به علت عدم شناخت درست از رابطه و عدم آموزش های درست در سطح جامعه همیشه با معضلات بسیاری همراه بوده است، در حوادثی همانند داستان رومینا،کودک در این سن جهت نیاز امنیت، به جایگزین کردن افرادی خارج از خانواده میپردازد که معمولاً احساس کند توان مقابله با فرد حاکم در خانه را داشته باشد و بتواند از او حمایت کرده و خلا‌ محبت پدر و مادر را جبران کند.»

خانم دکتر جیلانی، جامعه شناس، معتقدند که: «یکی کمبود خانه امن برای دخترانی که در این سن و سال احساس امنیت در خانه نمی کنند و نیاز به سرپناه حمایتی و امن دارند و جامعه مردسالارانه ایران به قیم و ولی یک دختر اجازه می دهد که یک چنین قتلی را انجام دهند و در حقیقت خواهیم دید که پدر رومینا در کوتاه مدت از زندان آزاد خواهد شد و اگر کاری آماری بکنیم که مردم موافق یا مخالف این اتفاق هستند خواهیم دید که پاسخشان به نفع پدر است تحت لوای ناموس، و این نگرش، اسلام نیست، بلکه این نگرش ناموس پرستی با چاشنی اسلام تبدیل به چاقویی می گردد که گلوی رومیناها را می برد.»

مضاف بر مطالب بالا، انتشار تصویر رومینا، که از طریق فتوشاپ برایش حجاب گذاشته بودند در روزنامه حکومتی جام جم، چنین به ذهن می رساند که از دید رژیم غاصب اسلامی در ایران داشتن حجاب از حق زندگی مهم تر است.

به هر تقدیر، آنچه گذشت، تنها نگاهی کوتاه بود به این واقعه شوم و دردآور، و راه پیشگیری از تکرار آن، همانا اصلاح قوانین جاری ایران است که با مقتضیات زمان به روز نشده است، و تنها راه این امر، عبور از جمهوری اسلامی می باشد تا بتوان قوانینی سکولار و عاری از ایدئولوژی را به تصویب رساند، با این حال رویکرد کوتاه مدت تر این است که هر کدام از ما، تفکرات و فرهنگ غالب جامعه را از خود بزداییم و به قول سهراب:

«چشمها را باید شست

جور دیگر باید دید»

زنده باد آزادی

پاینده ایران و ایرانی

هوشمند رحیمی (وکیل دادگستری و حقوقدان) – 9 خرداد ماه 2579

[1] وسائل الشیعه، جلد 19، باب 32 از ابواب القصاص فی النفس، ص 58، ح 11

[2] همان، ص 57، ح 3